Κλιματική δικαιοσύνη: Συστάσεις της κοινοπραξίας Climate of Change για την COP27

Ζούμε σε μια από τις πιο ταραχώδεις δεκαετίες της σύγχρονης εποχής. Όλα δείχνουν ότι η υπάρχουσα τάξη πραγμάτων αποτελεί μακροπρόθεσμη απειλή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Τώρα είναι η στιγμή να απαιτήσουμε συστημική αλλαγή και κλιματική δικαιοσύνη ώστε να διασφαλιστεί το μέλλον όλων.

Οι κλιματικές κρίσεις είναι κοινωνικές κρίσεις. Σε επίπεδο ανθρώπων, οι περιθωριοποιημένες χώρες και οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι πλήττονται δυσανάλογα πολύ από τις τρομερές τους συνέπειες, ως προς τη διαβίωσή τους, τη δουλειά τους, την υγεία τους και την πρόσβαση στα δικαιώματά τους.

Οι κλιματικές κρίσεις λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές των υπαρχουσών ανισοτήτων και διακρίσεων, ενώ, ενισχύουν τις άνισες σχέσεις εξουσίας παγκοσμίως. Κατά συνέπεια, κάποιες ομάδες, όπως τα παιδιά, τα κορίτσια και οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από τις επιπτώσεις των κλιματικών κρίσεων.

Στο σενάριο αυτό, ο Παγκόσμιος Νότος επηρεάζεται ακόμα περισσότερο. Η κλιματική αλλαγή είναι το «εδώ και τώρα» 20 εκατομμύρια ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κάθε χρόνο και είτε εκτοπίζονται στο εσωτερικό της χώρας τους είτε μεταναστεύουν σε γειτονικές χώρες. Οι κοινότητες και οι πληθυσμοί του Παγκόσμιου Νότου ήδη υποφέρουν περισσότερο από τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (ξηρασίες, πλημμύρες, επισιτιστικές κρίσεις, λειψυδρίες, κλιματικές καταστροφές, κλπ.) έστω και αν έχουν συνεισφέρει ελάχιστα στη δημιουργία εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στην κλιματική αλλαγή. Αυτή είναι μια αποτυχία εκ μέρους της παγκόσμιας κοινότητας – και ειδικότερα, μια αποτυχία εκ μέρους των πλουσίων χωρών οι οποίες προξένησαν την κλιματική κρίση – να αποδεχτούν την ευθύνη τους και να στηρίξουν τις χώρες που υποφέρουν από τις συνέπειες της συνεχιζόμενης κλιματικής απραξίας εκ μέρους των μεγάλων ρυπαινόντων, ειδικά όσον αφορά τις αυτόχθονες κοινότητες. Το παρόν οικονομικό μας σύστημα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα και τους εξορυκτικούς τρόπους παραγωγής, βρίσκεται στη ρίζα αυτής της περιβαλλοντικής κατάρρευσης και στο επίκεντρο των συγκρούσεων στο παρόν και το μέλλον. Δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσουμε αυτά τα θέματα – είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους και πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε συνδυαστικά. Σε επίπεδο περιβάλλοντος, οι κλιματικές κρίσεις απειλούν τα οικοσυστήματα και επηρεάζουν την άγρια χλωρίδα και πανίδα καθώς και τη βιοποικιλότητα, με συνέπειες άνευ προηγουμένου.

Κατά την COP27, θα απαιτήσουμε από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen τις ακόλουθες δράσεις:

• Διατήρηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη κάτω από 1.5°C και επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2040.

Για να διασφαλιστεί η διατήρηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε λιγότερο από 1.5°C ώστε να αποφευχθούν οι καταστροφικές συνέπειες, η ΕΕ χρειάζεται να επισπεύσει τις ενέργειές της για την επίτευξη του φιλόδοξου στόχου της για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2040, μια δεκαετία δηλαδή νωρίτερα από τον παρόντα στόχο του 2050. Τα Κράτη Μέλη της ΕΕ χρειάζεται να αυξήσουν τις φιλοδοξίες τους ως προς την Συνεισφορά τους (ΕΚΣ) και να μειώσουν τις εκπομπές τους κατά 45% μέχρι το 2030. Η ΕΕ χρειάζεται να απαλλάξει την οικονομία της από τη χρήση άνθρακα επιταχύνοντας τη μετάβασή της σε καθαρές, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα και βελτιώνοντας την ενεργειακή αποδοτικότητα στους κρίσιμους τομείς της ηλεκτρικής ενέργειας, της θέρμανσης και των μεταφορών καθώς και διευκολύνοντας τη συνολική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.

• Θέλουμε να ζεστάνουμε τα σπίτια μας, όχι τον πλανήτη: η απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα και η πλήρης απανθρακοποίηση των σπιτιών μας είναι μια από τις κλιματικές προτεραιότητες αυτής της δεκαετίας.

Με την ιλιγγιώδη αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου, εκατομμύρια ανθρώπων κινδυνεύουν ακόμα περισσότερο από την ενεργειακή φτώχεια. Πιστεύουμε ότι όλοι πρέπει να έχουν δικαίωμα σε οικονομικά προσιτή και βιώσιμη ανανεώσιμη ενέργεια για να μπορούν να θερμαίνουν και να ψύχουν τα σπίτια τους. Η θέρμανση και η ψύξη από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κοστίζουν και ρυπαίνουν λιγότερο, έχουν χαμηλότερο επίπεδο εκπομπών ρύπων,  και συμβαδίζουν με την κλίμακα δράσης. Αυτό όμως το δικαίωμα μακράν απέχει από το να έχει εκπληρωθεί: το αρχικό κόστος του μετεξοπλισμού των σπιτιών και της εγκατάστασης ανανεώσιμων λύσεων θέρμανσης είναι τέτοιο που δεν είναι προσιτό για τον καθένα, ειδικά για τα νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να κλιμακώσουν τα προγράμματά τους ώστε να διασφαλίσουν ότι όλα τα νοικυριά θα επωφελούνται από τις εξοικονομήσεις ενέργειας και από τις τεχνολογίες θέρμασνσης που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

• Μετάβαση προς μια οικονομία ευημερίας η οποία είναι κοινωνικά και οικολογικά δίκαιη.

Η μετάβαση προς μια οικονομία ευημερίας κοινωνικά και οικολογικά δίκαιη η οποία θέτει τα συμφέροντα της κοινωνίας και της φύσης πάνω από τα συμφέροντα των  εταιρειών και των πιο ισχυρών οικονομιών και κρατών, ενώ ασπάζεται δείκτες άλλους από εκείνους του ΑΕΠ. Η οικονομία της ευημερίας πρέπει να απεμπλακεί από την παρούσα καταστροφική της καθήλωση στη συνεχή αύξηση της οικονομίας και της παραγωγικότητας. Πρέπει αντίθετα να γίνει αναγεννητική, βιώσιμη, δημοκρατική, ισότιμη, φροντιστική και δίκαιη σε παγκόσμιο και διεθνές επίπεδο. Η υιοθέτηση ενός νέου παραδείγματος θα πρέπει να διασφαλίζει επίσης την προστασία των οικοσυστημάτων, της άγριας πανίδας και χλωρίδας και της βιοποικιλότητας.

• Προστασία των κλιματικών μεταναστών μέσω μιας μεταναστευτικής πολιτικής βασισμένης στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ενίσχυση της τοπικής ανθεκτικότητας και της παγκόσμιας δικαιοσύνης μέσω παροχής χρηματικής και τεχνικής υποστήριξης για την προσαρμογή των χωρών που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, και μέσω της εκπόνησης ενός διεθνούς σχεδίου προστασίας των κλιματικών μεταναστών. Μια δίκαιη, και βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα μετανάστευση με τις ανάλογες πολιτικές προσαρμογής θα ενίσχυαν την ανθεκτικότητα των πιο ευάλωτων ατόμων. Επίσης, θα ενίσχυαν την ευημερία στις κοινότητες καταγωγής, διαμετακόμισης και προορισμού.

• Δυνατότητα συμμετοχής των νέων στη λήψη πολιτικών αποφάσεων.

Είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών τόσο από το Βορρά όσο και από το Νότο, ειδικότερα των νέων και άλλων αποκλεισμένων ομάδων ώστε να εκπονηθούν μηχανισμοί δράσης για το κλίμα που δεν αφήνουν κανέναν πίσω. Οι νέοι είναι σημαντικό ενδιαφερόμενο μέρος αλλά δεν εκπροσωπούνται επαρκώς αν και αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα διακυβεύματα στο παρόν αλλά και στο μέλλον. Η συμμετοχή των νέων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι κρίσιμης σημασίας για την επίτευξη της διαγενεακής δικαιοσύνης. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών χρειάζεται να υποβοηθήσουν τη συμμετοχή των νέων και να ενσωματώσουν τις απόψεις τους και το όραμά τους στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων δημιουργώντας Συμβούλια Νεολαίας σε επίπεδο ΕΕ και Κρατών Μελών. Αυτά τα Συμβούλια Νεολαίας χρειάζεται να αποκτήσουν θέση κοινωνικών εταίρων στην ΕΕ και τα Κράτη Μέλη της και να λειτουργούν ως σύνδεσμος με τη Συμβουλευτική Ομάδα Νεολαίας του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή.

• Συμφωνία για τη χρηματοδότηση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και για ένα μηχανισμό αποζημιώσεων.

Οι πλουσιότερες και πιο βιομηχανοποιημένες χώρες έχουν τεράστιο χρέος προς τις φτωχότερες χώρες του παγκοσμίου νότου, σχετικό με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το χρέος αυτό πρέπει να αναγνωριστεί, να ποσοτικοποιηθεί και να πληρωθεί μέσω διαφορετικών μηχανισμών. Υπάρχουν διάφορες συμφωνίες για τη χρηματοδότηση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής οι οποίες δυστυχώς δεν τηρούνται, ενώ οι υπάρχοντες χρηματοδοτικοί μηχανισμοί δεν επαρκούν για να πληρώσουν τις αποζημιώσεις  όταν αυτές υπερβαίνουν το φάσμα του περιορισμού και της προσαρμογής. Οι κυβερνήσεις των πλουσίων χωρών πρέπει να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για την κινητοποίηση 100 δις. Δολαρίων ετησίως (από το 2020) προς όφελος των κοινοτήτων και των χωρών που πλήττονται  περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Αυτά τα κονδύλια χρειάζεται να κατανεμηθούν ισόποσα για τον περιορισμό και την προσαρμογή και χωρίς να συνεισφέρουν στην αύξηση του χρέους των χωρών του παγκοσμίου νότου.

Η ΕΕ ανέλαβε τη δέσμευση να διαθέσει τουλάχιστον 0.7% του Ακαθαρίστου Εθνικού Εισοδήματός της στην Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια μέχρι το 2030, όμως η ΕΕ θα πρέπει, επιπροσθέτως, να χρηματοδοτήσει τις προσπάθειες προσαρμογής και περιορισμού της κλιματικής αλλαγής στις χώρες χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων. Οι Κυβερνήσεις και η ΕΕ πρέπει να συμφωνήσουν και να υποστηρίξουν, στο πλαίσιο της COP27, τη δημιουργία ενός χρηματοδοτικού μέσου με τη μορφή ενός μηχανισμού μέσω του οποίου νέα και πρόσθετα κονδύλια από πλούσιες χώρες, ρυπαίνουσες εταιρείες και καινοτόμα χρηματοδοτικά μέσα θα διοχετεύονται προς τις κοινότητες που χρειάζονται βοήθεια.

• Διασφάλιση των συμφερόντων και των δικαιωμάτων των παιδιών και των νέων

Η επείγουσα φύση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί μια από τις σοβαρότερες απειλές, σε παγκόσμιο επίπεδο, για τα παιδιά και τους εφήβους. Αναμένεται ότι τα παιδιά που γενιούνται σήμερα θα αντιμετωπίσουν τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης (θα αντιμετωπίσουν περισσότερες ξηρασίες, πλημμύρες, καταστροφές συγκομιδών, καύσωνες κλπ.). Υπάρχει ένα διαγενεακό χρέος που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή. Τα δικαιώματα των παιδιών και των νέων πρέπει να συμπεριλαμβάνονται σε όλες τις διεθνείς διακηρύξεις, συμφωνίες και πλαίσια για το κλίμα. Επιπλέον, πρέπει να συμπεριλαμβάνονται ρητώς, σε όλα τα εθνικά σχέδια για την κλιματική αλλαγή, και στις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές και τα Εθνικά Σχέδια προσαρμογής όπως αναφέρεται στη Διακήρυξη της Δράσης για τα Παιδιά, τη Νεολαία και το Κλίμα.

• Προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών και συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων για το κλίμα

Οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή και συχνά βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης, εξαρτώνται περισσότερο από τους φυσικούς πόρους (60 – 80% των τροφίμων παράγεται από γυναίκες), είναι υπεύθυνες για την προμήθεια των νοικοκυριών τους σε τρόφιμα, νερό ή ξύλα, καθώς και για το έργο φροντίδας, ενώ αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου σε περίπτωση κλιματικής καταστροφής, καθώς και βίας ή εκμετάλλευσης. Είναι πιο δύσκολο για εκείνες να έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις, πόρους και υποστήριξη για να καλύψουν τις απώλειες που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Χρειάζεται να διασφαλίσουμε τη συμμετοχή των γυναικών και των κοριτσιών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο και επίσης ότι η δράση για το κλίμα έχει ενσωματωμένη μια προσέγγιση που λαμβάνει υπόψιν τη διάσταση του φύλου και τη διατομεακότητα.

Η Κοινοπραξία Climate of Change:

EEB- Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος

ActionAid Hellas

Alianza por la Solidaridad – ActionAid Spain

Südwind

WeWorld

Finep

IMVF

SLOGA